-
1 блестеть
несов.(чем и без доп.)1) ялтырау, ялтырап (җемелдәп) тору; җемелдәү, җем-җем итү ялкылдау, ялкылдап тору2) перен. аерылып тору ( берәр сыйфат белән) -
2 алдыру
1) понуд. от алу I преимущ. в знач. 1), 4)-9), 11)-19), 21)-29)2) разг. приглаша́ть/пригласи́ть, звать, позва́ть (и приня́ть); созыва́ть/созва́тьукытучыны кунакка алдыру — пригласи́ть (позва́ть) учи́теля в го́сти
кайчан кунак алдырган идегез? — когда́ вы созыва́ли (приглаша́ли) госте́й?
3) забира́ть/забра́ть, отзыва́ть/отозва́ть (своих рабочих, посланных на помощь другому предприятию); брать (взять, забира́ть) обра́тно4) выпи́сывать/вы́писать, забира́ть/забра́ть ( одинокую мать из деревни в город); вызыва́ть/вы́звать, приглаша́ть/пригласи́ть (откуда-л. к себе); брать/взять, вы́требовать || выпи́сывание5) выпи́сывать/вы́писать, получа́ть/получи́ть ( периодические издания); зака́зывать/заказа́ть; получа́ть/получи́ть по вы́писке (зака́зу) || выпи́сывание, зака́зывание; получе́ние (по выписке, по заказу)абонемент аркылы яңа китаплар алдыру — выпи́сывать (зака́зывать) но́вые кни́ги по абонеме́нту
архивтан кулъязмалар алдыру — заказа́ть в архи́ве ру́кописи
район киночелтәреннән яңа фильмнар алдыру — получи́ть но́вые фи́льмы из райо́нной киносе́ти
6) перен.а) брать/взять (способностями, упорством, смелостью, трудолюбием); покоря́ть/покори́ть, выи́грывать/вы́играть (своим оптимизмом, обходительностью, искренностью); добива́ться/доби́ться, достига́ть/дости́чь ( чем); выезжа́ть/вы́ехать ( на чём)хәйлә белән алдыру — брать хи́тростью; выезжа́ть на хи́трости
сан белән генә түгел, сыйфат белән дә алдырырга кирәк — ну́жно добива́ться не то́лько коли́чеством, но и ка́чеством
яхшы ат ахырдан алдыра — (посл.) до́брый конь в конце́ берёт (выи́грывает); ≈≈ хорошо́ смеётся тот, кто смеётся после́дним
б) оси́ливать/оси́лить, постига́ть/пости́чь ( что); преуспева́ть/преуспе́ть (в жизни, в каком-л. деле)ул укуны җиңел алдыра — он легко́ оси́ливает учёбу
7) убира́ть/убра́ть, копа́ть, выка́пывать/вы́копать (картофель, свёклу уборочными машинами)8) стричь, остри́чь, пострига́ть/постри́чь; обстрига́ть/обстри́чь, выстрига́ть/вы́стричьчәчне яңа мода белән алдыру — стричь во́лосы по но́вой мо́де
9) см. алу I 1), 2) а)-в)тирән алдырып сөрү — паха́ть глубо́ким захва́том
мондый печәнне чалгы авыр алдыра — тако́е се́но коса́ с трудо́м берёт
10) см. алу I преимущ. в знач. 2)тәнгә кергән инә кыйпылчыгын магнит белән алдыру — извле́чь обло́мок иго́лки из те́ла при по́мощи магни́та
май табын бензин белән алдыру — удаля́ть жирово́е пятно́ бензи́ном
теш алдырырга бару — сходи́ть на удале́ние зу́ба
11) разг.; см. алу I 5) а)сулгарак алдыру, машинаң капка баганасына эләгә — возьми́ (забери́, прими́) немно́го леве́е, не то заде́нешь свое́й маши́ной (за) столб в воро́тах
12) разг.а) идти́, ходи́ть, пойти́, шага́ть, выша́гивать; проходи́ть/пройти́, прошага́ть; прое́хать, промча́ться (на транспортных средствах)аягы таза, нык алдыра — но́ги у него́ си́льные, твёрдо шага́ет (выша́гивает)
вак алдыра торган ат — конь, кото́рый идёт ме́лкими шага́ми
мотоцикл белән без бу араны тиз алдырдык — э́то расстоя́ние мы прое́хали на мотоци́кле бы́стро
б) бежа́ть, побежа́ть; пробежа́ть; отбега́ть, отбежа́ть, убега́ть, убежа́тьшәп алдыра бу йөгерешче — отли́чно бежи́т э́тот бегу́н
без кузгалганчы, бүре инде шактый алдырган иде — пока́ мы тро́гались, волк уже́ поря́дочно пробежа́л (отбежа́л, убежа́л)
в) скака́ть, поскака́ть; проскака́ть; ускака́тькуян турыга (гына) алдырды — за́яц поскака́л прямико́м
г) идти́, ходи́ть, пойти́, плыть, поплы́ть, дви́гаться, проплыва́ть/проплы́ть (о судах)пароход түбәнгә таба әйбәт алдыра — парохо́д вниз плывёт хорошо́
••алдырыр көн яздырыр — в день, когда́ тебя́ обма́нут, ты сам ошибёшься (бог введёт в заблужде́ние)
-
3 из-
= изо-приставка, түбәндәге мәгънәләрне белдерә һәм нигездә ярдәмче фигыльләр белән тәрҗемә ителә1) эш-хәрәкәтнең ачтан тышка таба юнәлешен һәм "чыгару" фигыле белән тәрҗемә ителә2) эш-хәрәкәтнең бөтен предметка җәелүен һәм "бетерү" фигыле белән тәрҗемә ителә3) эш-хәрәкәтнең соңгы чиккә җитүен һәм "бетерү" фигыле белән тәрҗемә ителә4) берәр үзлек, сыйфат алуны һәм "бетү" фигыле белән тәрҗемә ителә -
4 пре-
1) сыйфат һәм рәвеш ясаганда кулланылса, бу приставка артыклык дәрәҗәсен белдерә һәм татарчага иң кисәкчәсе яки "бик", "үтә" һ.б.ш. рәвешләр ярдәмендә тәрҗемә ителә2) фигыль ясаганда кулланылса, аның мәгънәләре түбәндәге ысуллар белән тәгъбир ителәләра) предметның хәлен, торышын үзгәртү мәгънәсе яки эш-хәрәкәтнең бер сыйфаттан икенче сыйфатка әверелүе үзгәртеп һ. б. ш. хәл фигыль ярдәмендә биреләб) эш-хәрәкәтнең артык көчле, чиктән тыш киеренке булу мәгънәсе "үтә", "артык", "арттырып" рәвешләре белән биреләпревозносить (кого-л.) — кемне дә булса арттырып мактау
преувеличить чьи-л. достоинства — кемнең дә булса яхшылыкларын арттырып күрсәтү
в) пере- алкушымчасына якын булган мәгънә "аркылы", "аша" рәвешләре белән бирелә -
5 дәрәҗә
сущ.1) у́ровень, сте́пень, ступе́нь, ме́ратормыш дәрәҗәсе — у́ровень жи́зни
алдынгылар дәрәҗәсенә күтәрелү — подтя́гиваться до у́ровня передовы́х
югары үсеш дәрәҗәсе — вы́сшая ступе́нь разви́тия
гаеплелек дәрәҗәсе — сте́пень вино́вности
дөнья дәрәҗәсенә чыгу — вы́йти на мирово́й у́ровень
2) положе́ние, зва́ние, чин, ранг, сандәрәҗә артыннан куу — гна́ться за положе́нием
профессор дәрәҗәсе — зва́ние профе́ссора
югары хәрби дәрәҗә — вы́сшее во́инское зва́ние
илче дәрәҗәсендә — в ра́нге посла́
ханлык дәрәҗәсе — ха́нский сан
3) разря́д, сте́пень, ступе́ньберенче дәрәҗә спортчы — спортсме́н пе́рвого разря́да
икенче дәрәҗә Дан ордены — о́рден Сла́вы второ́й сте́пени
фәннәр докторы дәрәҗәсе — сте́пень до́ктора нау́к
4) класс (у́ровень)осталык дәрәҗәсе — класс мастерства́
югары дәрәҗәле белгеч — специали́ст высо́кого кла́сса
шахматчыларның уен дәрәҗәсе — класс игры́ шахмати́стов
5) авторите́т, досто́инство, честь; прести́ж, ма́ркаколлективта дәрәҗәсе бар — по́льзуется авторите́том в коллекти́ве
безнең өчен бу зур дәрәҗә — для нас э́то больша́я честь
заводның дәрәҗәсен төшермәү — не урони́ть честь (прести́ж, ма́рку) заво́да
үз дәрәҗәсен белү — знать себе́ це́ну
6) лингв. сте́пеньсыйфат дәрәҗәләре — сте́пени прилага́тельных
7) лингв.; уст. зало́гфигыль дәрәҗәләре — зало́ги глаго́лов
8) мат. сте́пеньдәрәҗәгә күтәрү — возводи́ть в сте́пень
вакланмалы дәрәҗә — дро́бная сте́пень
елар(лык) дәрәҗәгә җитү — чуть не запла́кать
аңны югалтыр дәрәҗәгә җитү — чуть не потеря́ть созна́ние
үләр дәрәҗәгә җитеп ачыгу — чуть не умере́ть с го́лоду; смерте́льно проголода́ться
10) в местно-вр. п. в сочет. с прил. в... сте́пени (ме́ре), до... сте́пени (у́ровня)бертигез дәрәҗәдә — в ра́вной ме́ре (сте́пени)
сизелерлек дәрәҗәдә — в заме́тной сте́пени, заме́тным о́бразом
чагыштыргысыз дәрәҗәдә — в несравни́мой ме́ре (сте́пени)
мәгълүм (билгеле) бер дәрәҗәдә — в изве́стной ме́ре; в не́которой сте́пени
танымаслык дәрәҗәдә үзгәрү — измени́ться до неузнава́емости (до неузнава́емой сте́пени)
шул дәрәҗәдә — до тако́й сте́пени
•••дәрәҗәгә күтәрелү — возвы́ситься
дәрәҗәсен алу — разжа́ловать, лиши́ть зва́ния (чи́на)
дәрәҗәсен күтәрү — де́лать честь (кому-л.; чему-л.)
-
6 марка
I ж1) марка2) келәймә; тамга3) сорт, сыйфат4) (престиж, репутация) дәрәҗә, абруй, репутацияII ждержать марку — дәрәҗәне төшермәү, үзеңне тота белү
См. также в других словарях:
чут — I. Исәп хисап эшләрендә куллану өчен дүртпочмаклы кысага шуып йөри торган түгәрәк төймәләр тезелгән әсбап: рус. Счеты. ЧУТ САЛУ – Нин. б. исәп хисапны шул әсбапта башкару. II. ЧУТ – аваз. Чуп (1). III. ЧУТ – (күбрәк кыек килештә килә) 1. Нин. б.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тиң — (ТИҢЛЕК) – с. 1. Биеклеге яки тирәнлеге, киңлек яки озынлык үлчәме буенча билгеле бер нәрсә белән (яки шул нәрсәгә) тигез, тәңгәл, бердәй 2. Озынлыгы нин. б. бер урынга, тәңгәлгә җитеп, тиеп торырлык, берәр нәрсә белән тигез чәчкәйләрен аяк белән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төш — I. и. 1. Йоклаганда элек үткән нәрсәләрне, вакыйгаларны, кешеләрне кабаттан күрү, кичерү халәте; йоклаганда күз алдына килә торган нәрсәләр, кичерешләр 2. күч. Тормышка ашмый торган, хыялый, чынбарлыкта булмаган нәрсә тур.. ТӨШ ЮРАУ – Төштә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәтле — бәйл. 1. Юнәлеш килешендәге исемнәр белән бергә эш, хәрәкәтнең башкарылу, таралу, урнашу чиген күрсәтү өчен кулланыла. Берәр әйберне башкадан аерып торган араны, ераклыкны күрсәтү өчен кулл. 2. Эш хәлнең вакыт, сан чиген күрсәткәндә кулл. Саннар… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дан — 1. Нәр. б. уңай сыйфатлары турында киң таралган сүз; мактаулы исем. Күтәренке хис белән, хөрмәтләп әйтелә торган тантаналы мактау сүзе дан аларга!. Гомумән нин. б. эш, сыйфат белән танылганлык 2. Үзенең хезмәтләре, батырлыклары, уңай сыйфатлары… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
премия — 1. Билгеле бер өлкәдә ирешкән уңышлар, күрсәткән хезмәтләр өчен бирелә торган бүләк Тукай премиясе 2. Җитештерү нормасын яхшы сыйфат белән үтәгән өчен эшче һәм хезмәткәрләргә эш хакыннан (тариф ставкасыннан) тыш бирелә торган өстәмә түләү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үзенчә — рәв. 1. Үзе теләгәнчә 2. Үзенә генә хас сыйфат белән 3. Билгеле бер дәрәҗәдә; үзе уйлаганча, үзе аңлаганча, үзе булдыра алганча үзенчә тормыш киңәшләре бирә 4. Үз телендә яки үзе аңлата алганча … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кул — I. 1. Кеше гәүдәсенең ике яныннан чыгып торган пар әгъза. Шул әгъзаның беләзектән түбәнге өлеше, чугы 2. күч. Берәр эшне, шөгыльне башкарган көч, корал, чара, бер эштә, шөгыльдә катнашлык дошман кулы сизелә. Берәр эшнең уйланылган, гөман ителгән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
як — I. 1. Нин. б. бер юнәлеш һәм шул юнәлештәге пространство, урын 2. Нин. б. бер өлкә, төбәк; ил тау ягы 3. Урталыктан читтә (уңда яки сулда) булган урын, тирәлек; шулай ук кемнән яки нәрсәдән дә булса уңдагы яки сулдагы урын. Елга, урам, юл кебек… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәл — и. 1. Кешенең физиологик һәм рухи халәте, үз үзен хис итүе 2. Физик көч, куәт хәл калмады. Байлык барлык, материаль мөмкинлек тур. сине туйдырырлык хәлем бар 2. Аерым кешенең җәмгыятьтә тоткан урыны, роле, дәрәҗәсе, социаль чыгышы, урыны аның… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чор — 1. Нәрсә белән дә булса (мәс. иҗтимагый политик шартлар белән) чикләнгән вакыт аралыгы, бер процесс, вакыйга барган вакыт җәйге ял чорында 2. Нин. б. күренекле вакыйгаларны үз эченә алган, үзенә нин. б. үзенчәлекләр хас булган зур вакыт аралыгы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
